Büyük Selçuklu Devleti’nin kurucusu ve ilk hükümdarı Tuğrul Beğ, 04 Eylül 1063 târihinde, günümüzde İran sınırları içerisinde bulunan Rey şehrinde vefat etti. Doğumu: 990.
Oğuz Beylerinden Selçuk Bey’in torunu idi. Kardeşi Çağrı Bey’le birlikte Oğuzları bir araya topladı. 1040’da Gazneliler Devleti ile yaptığı Dandanakan Savaşı’nı kazanınca, Selçukluların gücünü bütün Asya’ya tescil ettirdi. Onlar artık dönemin en kudretli devleti idiler. Kendi oğlu olmadığından, ölümünden sonra Çağrı Bey’in oğlu Alp Arslan tahta geçti.
Babası Mikail Beğ, bir savaşta şehit düşünce Dedesi Selçuk Beğ tarafından Cend şehrinde ve O’nun gözetiminde yetişti. Selçuk Beğ'in vefatı ve amcası Arslan Beğ'in Gazneli Mahmut tarafından esir edilmesi üzerine 1025'te Selçuklu hanedanının başına geçti.
Tuğrul Beğ'in ilk yılları yurt aramakla geçti. 1034'te Şah Melik'e karşı ilk mağlubiyetini aldı ve 8.000 askerini kaybetti. 1035'te ilk büyük zaferini Gazne hükümdarı Mesud'a karşı savaşarak elde etti. Bu savaş Selçukluları mültecilikten kurtarıp ülke sahibi bir devlet hâline getirdi. Tuğrul Beğ, Nişabür'ü payitaht seçip 1038'de ilk kez adına hutbe okuttu.
Daha sonra Gaznelilerle çeşitli tarihlerde savaşan Tuğrul Beğ'in en önemli zaferi olan Dandanakan Meydan Savaşı ile yıkılma tehlikesini iyice bertaraf ettiler. Payitaht 1043'te Nişabür'den Çağrı Beğ'in komutanlarından İbrahim Yınal tarafından fethedilen Rey'e taşındı. Büyük Selçuklular, Tuğrul Beğ adına; Abbasi Halifeliği’ne ve Sünni İslâm geleneklerine bağlılıklarını, Bağdat’taki Halifeye bildirdiler. Bunun karşılığında Abbasi Halifesi: 1058'de "Cenab - ı Hakk'ın kendisine tevdi ettiği tüm ülkeleri Tuğrul Beğ'e naklettiğini” açıkladı.
Tuğrul Beğ 1060'ta Mısır Fatımilerini bir daha toparlanamayacak şekilde bozguna uğrattı. Bizans karşısında sürekli savunma durumunda olan İslâm Dünyası, Tuğrul Beğ'le birlikte hücuma geçti. Bizans elindeki Anadolu'ya ilk giren Türk Sultanı da Tuğrul Beğ oldu.
Tuğrul Beğ Erciş ve Bergri kalelerini fethederek Anadolu'nun kilidi olan Malazgirt önünde ordugâh kurdu. Fakat Malazgirt’in fethi, Tuğrul Beğ'e nasip olmadı.
Tuğrul Beğ’in yönü; Türk Milleti’nin geleneksel akış alanı olan Batı olmuştu. Doğuda ağabeyi vardı. Kendinden emin bir şekilde hareket etmekteydi. Tuğrul Beğ’in hükümdar olmasından itibaren Selçuklu Devleti daha da güçlenmiş, vassal = bağlı devletler olarak anılan devletlere sâhip olmuştur. Bu devletlerin büyük kısmı, coğrafya itibarı ile İranlı, bir kısmı Arap, bir tânesi de Gürcü idi. İlk hükümdar döneminde Türk soyundan gelen bağlı devlet yoktu. Türk soylu bağlı devletler, O’nun vefâtından sonra kurulmuştur.
Tuğrul Beğ zamanında Selçuklu Devleti, Büveyhoğulları, Abbasiler, Fâtımîler ve Bizanslılar ile siyâsî ilişkilerde bulundu. Bunlar içerisinde en dikkat çekici olanı Bizans’tır. Bizanslılar, daha önce de farklı cephelerde Türkler tarafından sıkıştırılmıştı. Ancak ilk defa hem doğuda hem batıda biri birinden habersizce Türkler, Bizans İmparatorluğu’nu sıkıştırmaya başladılar. Bizans İmparatorluğu’nun elinde bulunan Anadolu’ya girerek Anadolu’yu ikinci bir Türk vatanı hâline getiren ilk Türk hükümdârı Tuğrul Beğ’dir.
Bağdat ve Rey'i imar eden Tuğrul Beğ’in, yetmiş yaşına geldiğinde burnu kanamaya başladı. Kanama durdurulamadığından 4 Eylül 1063 tarihinde vefat etti.
Tuğrul Beğ, ilk Müslüman-Türk Devleti statüsünden, Türk-İslâm kültür ve medeniyetinin kalıcı bir duruma geçilmesinde etkili oldu. Oluşturduğu devlet sistemi Osmanlı Devleti tarafından aynen benimsendi. Böylece Tuğrul Beğ’in oluşturduğu sistem, sekiz yüz sene yürürlükte kaldı.
O, Türk İslâm Âlemi’nin ‘es-Sultanü-ul Muazzam’ unvânı ile anılan ilk ve tek hükümdârıdır.