Oğuz ÇETİNOĞLU

Ekonomist, Araştırmacı-Yazar

ocetinoglu1@gmail.com

Meclis-i Mebusan, Temsilciler Heyeti, Büyük Millet Meclisi ve Türkiye Büyük Millet Meclisi Monarşiden Meşrutiyete ve Cumhuriyete

1876 yılında Kanun-u Esâsiye(Anayasa)’nın kabul edilmesinden sonra 19 Mart 1877 târihinde ‘Meclis-i Mebusan’ adı ile açılan mecliste 120 milletvekili vardı.  23 Nisan 1877 târihinde Rusya, Osmanlı Devleti’ne savaş ilân edince Meclis, kendisine verilen yetkiye dayanarak Sultan İkinci Abdülhâmid Han tarafından kapatıldı.

13 Aralık 1877 târihinde yeniden seçim yapılarak ikinci defa Meclis-i Mebusan oluşturuldu. Bu Meclis, Savaş sebebiyle 1908 yılına kadar toplanamadı. 23 Temmuz 1908 tarihinde İkinci Meşrutiyet ilan edilince meclis toplandı ise de Sultan 6. Mehmed Han, 21 Aralık 1918’de Meclis-i feshetti.

16 Mart 1920’de İstanbul işgal edilince, mebuslar tevkif edilip Malta’ya sürgüne gönderildi. 

İstanbul’da bu olaylar olurken Mustafa Kemal Paşa, 4-11 Eylül 1919 tarihlerinde toplanan Sivas Kongresi'nden sonra, Heyet-i Temsiliye adı ile yeni bir meclis oluşturdu.

Heyet-i Temsiliye’nin aldığı karar üzerine yapılan seçimden sonra Meclis, Türkiye Millet Meclisi adı ile 23 Nisan 1920’de Ankara’da toplandı. Milletvekilleri Müdafaa-yı Hukuk Cemiyeti mensupları idi. Bu Meclis’te muhalif grupta olan Ali Şükrü, Topal Osman tarafından öldürülünce Mustafa Kemal Paşa Meclis’i feshetti. İkinci Meclis, 324 milletvekilinin iştiraki ve Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) adı ile 29 Ekim 1923’te toplandı ve Cumhuriyet ilân edildi.

20 Temmuz 1927, 25 Nisan 1931, 26 Mart 1939 ve 8 Mart 1943 tarihlerinde yapılan seçimlerde, açık oy, gizli tasnif sistemi tatbik edildi. Seçimleri Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) kazandı.

7 Ocak 1946’da Demokrat Parti kuruldu. 21 Temmuz 1946 târihinde, Türkiye’de ilk defa tek dereceli ve gizli oy açık tasnif sistemiyle seçim yapıldı. Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) 296, Demokrat Parti (DP) 65 milletvekilliği kazandı. 4’ü DP listesinden, 3’ü tam bağımsız olmak üzere 7 milletvekili TBMM üyesi oldu.

1950 yılı seçimlerinde DP’den: 416, CHP’den: 69, Millet Partisi (MP)’den: 1, Bağımsız milletvekili seçildi.

Türkiye böylece çok partili demokratik sisteme geçmiş, demokrasi, bütün kurum ve kurallarıyla yerleşmişti. Bu sistem 27 Mayıs 1960 hükümet darbesine kadar devam etti.

1960-1980 arası, 12 Mart 1971 muhtırası ile ve ordu üst kademelerinin baskısı altında çalkantılı bir şekilde devam etti.

12 Eylül 1980 târihinde, Kenan Evren yönetiminde yeni bir hükümet darbesi yaşandı. Bütün siyasî partiler kapatıldı. 1983 yılında yeni partilerin kurulmasına izin verildi. Turgut Özal yönetiminde Anavatan Partisi ‘ANAP) kuruldu ve tek başına iktidar oldu.

28 Şubat 1997 târihinde yeni bir askerî müdâhale yaşandı. Parti faaliyetleri yasaklandı.

14 Ağustos 2001 târihinde Recep Tayyip Erdoğan  (RTE) Yönetiminde Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) kuruldu. Ordunun siyâset üzerindeki baskısı tedricen azaltıldı ve sıfır noktasına indirildi.

RTE, 24 Ağustos 2014 tarihinde Cumhurbaşkanı, 24 Haziran 2018 târihinde ise Devlet Başkanı seçildi.