Türk yazı kaidelerine göre;
‘2017 târihinde’ denilmez. 2017 târih değildir, ‘yıl’dır.
‘27 Ağustos 2017 yılında’ denilmez. 27 Ağustos 2017 yıl değildir, târihtir.
***
‘Serçe kuşu’ denilmez. Çünkü serçe zâten kuştur.
‘Türk insanı’ denilmez. Türk zâten insandır.
‘Ispanak sebzesi’ diyen var mı?
‘Armut meyvası?
***
‘Karşıt’ kelimesi, ‘karşı’ kökünden Türkçemizde pek de işlek olmayan’t’ eki ile türetilmiştir. Türk dil bilgisi kaidelerine uygun gibi görünüyor. Fakat yine de düşünmek lâzım: Böyle bir kelimeye ihtiyaç var mı? ‘Karşıt görüş’ deniliyor. ‘Karşı görüş’ denilse olmaz mı? Bal gibi olur. ‘Karşı’ kelimesi Türkçe… Bizim öz malımız.
Bir de ‘zıt’ kelimesi var. Arapçadan dilimize girmiş… Herkes biliyor, anlıyor… Onu, ölmeden niçin mezara koyuyoruz ki? ‘Zıt görüş’ diyebiliriz. ‘Karşı komşu’ derken, ‘karşıt komşu’ veya ‘zıt komşu’ diyemeyeceğimize göre… ‘karşı’ kelimesine her zaman ihtiyaç var.
‘Umut’ kelimesinde, ‘ümit’ kelimesinin mûsıkîsini, inceliğini zerâfetini bulabiliyor musunuz?
‘Binmek’ten ‘binit’, ‘ummak’tan ‘umut’ kelimeleri türetilmiştir. Bunlar da Türk dil bilgisi kaidelerine uygun görülebilir. Fakat otomobile, uçağa, helikoptere ‘binit’ dersek komik oluruz.
Peki, bu kelimeyi nerede kullanacağız? At için merkep için…
‘At’ desek ayıp mı olur?
‘Binit’ umûmî mânâda ‘binilecek vâsıta’ demek. ‘Binitine binip gitti.’ Deyişinin dangul-dungulluğuna ihtiyaç var mı?
Bisiklet de binittir, at da binittir, merkep de… Bu üç kelimeyi de mi çöpe atacağız?
Merkep kafalılar atabilirler. Türkçe sevdalıları asla…
BERCESTE METİNLER:
‘DEĞİNMEK’ KELİMESİ…
Son yılların sıkça kullanılan uydurma kelimelerinden biri de ‘değinmek’tir, ‘temas etmek’ mânâsına kullanılıyor. Halbuki dilimizde ‘temas etmek’ fiilinin karşılığı ‘dokunmak’tır. Dokunmak hâlis Türkçe olduğu halde, onun kullanılmayıp konuşma ve yazılarda ‘değinmek’ uydurme kelimesine yer verilmesi, dilbilgisi ve şuûrundan, Türkçe sevgisinden mahrum bulunulduğunu göstermektedir. Değinmek kelimesi sâdece şekil yönünden değil, mânâ bakımından da yanlış bir kelimedir. Bu kelime Eski Anadolu Türkçesi devresi metinlerinde (14. ve 15. asır yazarlarının eserlerinde) ‘erişmek’, ‘yetişmek’, ‘varmak’ mânâsına kullanılmaktadır. ‘Değinmek’ kelimesinin ve kökü olan ‘değmek'in bu devirde ‘dokunmak’ mânâsı yoktur. Bugün bile değmek, kelimesi, meselâ ‘eli tavana değmiyor’ gibi kalıplaşmış sözlerde yine ‘ermek, yetişmek’ mânâsı ifâde etmektedir.
‘Değmek’ kelimesinin ‘dokunmak’ mânâsına da gelmesi bir hayli yenidir. Değinmek kelimesi ise, Türkçede hep ‘erişmek, yetişmek’ mânâsına kullanılmıştır. Dokunmak mânâsına kullanılması dönüşlü (mütâvaat) olması dolayısıyla, dil mantığı bakımından doğru değildir. Çünkü ‘temas etmek’ ifâdesinde dönüşlülük mânâsı bulunmamaktadır. ‘Temas etmek’ herkesin bildiği Türkçeleşmiş bir kelime olduğu için, onu kullanmakta sakınılacak bir şey yoktur. Fakat o kullanılmak istenmiyorsa yerine ‘dokunmak’ veya ‘değmek’ kelimeleri kullanılabilir. ‘Değinmek’ kelimesinin kullanılması, açıklanan sebepler dolayısıyla, yanlıştır.