TÂKİP ETMEK mi? / İZLEMEK mi?
Yanlış kullanılan kelimelerden biri de İZLEMEK’tir. ‘Tâkip etmek’ yerine izlemek kelimesini kullanmak yanlıştır. Seyretmek yerine de izlemek kelimesi konuluyor. Meselâ bir tiyatro sahnesine çıkan kişi, karşısında oturanlara ‘Sayın seyirciler!’ diye hitap ediyor. Bu doğru bir hitap tarzıdır. Ama bir TV programında konuşan kişi, evlerinde oturarak televizyonlarına bakanlara, yâni televizyon programını seyredenlere: ‘Sayın izleyiciler!’ diye hitap ediyor. Niçin? Türkçemizde ‘Tâkip etmek’ de vardır, kullanılmaktadır; izlemek de vardır. Meselâ bir yazarın makalelerini, yazmış olduğu gazeteden ‘Tâkip ederiz’. İzlemekte daha çok ‘İz sürmek’ gayreti vardır. Bir av köpeği, bir tavşanın veya yaralanan bir hayvanın izini sürer, yâni yol kat eder. Veya bir erkek sevdiği kızın arkasına düşerek onu adım adım tâkip edebilir. Bu merakı da izlemek kelimesiyle ifâde edebiliriz.
KONUŞMASINA DEVAM ETTİ / KONUŞMASINI SÜRDÜRDÜ…
Sürmek, sürdürmek kelimeleri hayvanlar için, arabalar için kullanılır: ‘Atını sürdü!’, ‘Arabasını sürdü…’ gibi!
TOPLUMUN ÇIKARLARI / TOPLUMUN MENFAATLERİ
Eskiden: ‘Cemiyetin menfaatleri’ diyorduk, yazıyorduk. Cemiyet kelimesini atarak yerine TOPLUM kelimesini koyduk. TOPLUM kelimesi benimsendi. Şimdi artık: TOPLUM diyoruz. MENFAAT kelimesi yerine ÇIKAR kelimesini kullanmak yanlıştır. MENFAAT, ÇIKAR kelimesinden daha geniş, daha zengin bir mânâyı ifâde ediyor.
TÜRKÇE’NİN / TÜRKÇENİN
TÜRKÇE, TÜRKÇÜ, TÜRKÇÜLÜĞÜN, TÜRKÇELEŞTİRME… gibi kelimeler bitişik yazılıyor. TÜRKOLOG, TÜRKÜCÜ… kelimeleri de bitişik yazılıyor. TÜRK KAHVESİ, TÜRK CUMHURİYETLERİ ayrı yazılıyor. TÜRKÇENİN kelimesi de bitişik yazılmalıdır.
‘GEL, DİNLE İSTERİM’ / ‘GELİP DİNLEMENİ İSTERİM’
Konuştuğumuz kişiye, söz arasında: ‘Gel dinle beni’ veya ‘Gelip dinlemeni isterim’ diyebiliriz. Ama: ‘Gel, dinle isterim!’ cümlesi hem Türkçe açısından hem de nezâket kaideleri bakımında doğru değildir.
BİRÇOK KİTAP / BİRÇOK KİTAPLAR…
‘Birçok kitaplar’ denilmez. Çünkü ‘Birçok’ sıfatı, kitapların birden fazla olduğuna işârettir. O bakımdan ‘BİRÇOK KİTAP’ ifâdesi doğrudur.
MÜZİK İCRA ETMEK / MÜZİK YAPMAK…
Müzik yapmak: ‘Banyo yapmak, sahne almak, çay almak, kahve almak’ ifâdeleriyle bir Fransız gibi konuşmak ne kadar yanlış ise ‘müzik yapmak’ da o kadar yanlıştır. Doğru ifâde: Müzik icra etmektir.
TEHDİT ALMAK / TEHDİT EDİLMEK…
Tehdit alanlar nereden kaça alıyorlar? Niçin alıyorlar? Tehdit alınmaz, tehdit edilir. Tehdit almak ifâdesi yanlıştır.
ÖNLEM / TEDBİR…
‘Tedbir’, Arapça bir kelime. Ama bizim, bin yıldan beri kullandığımız, deyimler yaptığımız bir kelime. Meselâ biz: ‘Tedbirli adam, tedbirli aile, tedbirli okul, tedbirli devlet…’ gibi deyimler de yaparak kullandık. Şimdi tedbir yerine, Türkçe olsun diyerek ÖNLEM kelimesini uydurdular. ‘Önlemli adam, önlemli aile, önlemli okul, önlemli devlet…’ Diyemeyiz. Önlemek kelimesinden önlem kelimesi türetilmiştir. Türkçede ‘ön’ kelimesi vardır fakat ‘lem’ şeklinde bir ek yoktur. ‘Ben yaptım oldu’ diyenlerde Türkçe dil bilgisi ilminden zerrece bilgi yoktur. Dolayısıyla akıl da yoktur, dil zevki de…