Yazıda: ‘Üzerine basarak söylüyorum’ Konuşurken: ‘Altını çizerek söylüyorum’ ifâdesi ve yazılışı doğru mu?
Kesinlikle doğru değil. Yazarken, önemli olan cümlenin altını çizersiniz. Böylece o cümlenin veya o kelimenin, kelimelerin önemli olduğunu belirtmiş olursunuz. Konuşurken: ‘Şu cümleye çok dikkat etmenizi’ veya ‘Şu cümlenin çok önemli olduğunu bilhassa belirtmek istiyorum’ dememiz gerekir.
Konuşma sırasında ‘Aç parantez -câhillik-’ şeklinde bir ifâde kullanılabilir mi?
Kullanılmaz. Eğer biz, bir konuyu, bir kimsenin yardımıyla yazdırıyorsak o zaman ‘Aç parantez-cahillik’ diyebiliriz. Ama bir konuyu kendimiz anlatıyorsak böyle bir cümleye gerek yoktur. Anlattığımız konu için: ‘Bu bir cahillik belirtisidir’ veya ‘Konu katiyen doğru değildir’ der geçeriz.
‘Sizin anlayacağınız…’ sözü muhatabı rencide eder mi?
Kesinlikle: ‘Evet, eder’ ‘Normal şekilde söylersem, anlayamazsınız, sizin anlayacağınız şekilde basite indirgeyerek söylüyorum’ demektir ki Çok ayıptır.
‘Anlatabildim mi’? Sözü?
O da rencide edebilir. ‘Sizin anlayacağınız şekilde anlatabildim mi? demek gibi bir ifâdedir. Bir konu normal bir şekilde anlatılır. Muhatap anlamadı ise açıklama isteyebilir. Anlatanın sormasına lüzum yoktur. ‘Anlatabildim mi?’ sorusunda, ‘Anladınız mı?’ mânâsı gizlidir.
‘Sen üzülesin istemedim’ ifâdesi doğru mu?
Yanlış. ‘Seni üzmek istemedim’ veya ‘seni üzmek için söylemedim’ denilmelidir.
Telefonda: ‘Şimdi meşgulüm, sonra sana dönerim’ ifâdesinde nasıl bir çarpıklık var?
Bu cümle de çok yaygın olarak kullanılıyor. Telefonda bize, meşgul olduğunu söyleyen kimse, sırtını mı bize dönüyor? ‘Sonra sana dönerim’ yerine, ‘seni sonra arayacağım’, ‘seni sonra ararım’… demek daha doğru olur.
‘Cümle’ yerine kullanılan ‘tümce’ nereden geliyor?
Bin yıldan beri kullandığımız ‘cümle’ kelimesi Arapça olduğu için onu çıkarıp attılar. Yerine TAM kelimesi yerine kullanılan TÜM kelimesinden TÜMCE kelimesini uydurarak koydular. Yanlıştır. Bizde; ‘yuvarlakça’, ‘aptalca’, ‘delice’,’ güzelce’, ‘sessizce’ kelimeleri vardır. Bu kelimeler ‘Yuvarlak gibi, yuvarlağa benzer’, ‘aptal gibi, aptala benzer’ ‘deli gibi, deliye benzer’, ‘tam da güzel değil, eh işte biraz güzel’, ‘sesli değil’ mânâsında kullanılır. ‘Tümce’ kelimesi de ‘Tüm değil, biraz noksan’ mânâsını ifâde eder. Hem, ‘cümle’ kelimesine ne oldu ki? Yanıp kül mü oldu, Çarşamba’yı aldığı gibi sel mi aldı götürdü ki, ‘cümle’nin yerine başka bir kelime uydurup koyuyoruz?
İçselleştirmek ne demek?
‘Benimsemek’ yerine uydurulan bir kelime. Yolcunun her istediği yere otel, motel, kervansaray yapılamaz. Fakat az okumuş - çok bilmiş insanlar, kendi istedikleri yer kervansaray inşa eder gibi kelime inşa ediyorlar. Uydurulan her kelime için de ‘Nedir, nereden’ çıktı araştırması yapmak mümkün olmuyor.
Duyumsadı ne demek?
Herhalde ‘duydu, anladı, işitti…’ demek değil. ‘Hissetti, içine doğdu, mâlûm oldu’ mânâsında uydurulmuş bir kelime. ‘Uydur uydur söyle’ kaidesine göre türetilmiş bir kelime. ‘Tutarsa’ değil, ‘yutarsa…’ Yutmayan gargara yapsın.
‘Çok önemsiyorum’ ifâdesini yorumlar mısınız?
Bizim: ‘Azımsamak’, ‘Gülümsemek’… gibi kelimelerimiz var. ‘Yeterli bulmamak, az bulmak’, ‘Biraz gülmek’ mânâsında kullanılır. ‘Önemsemek’ kelimesi de ‘biraz, belli belirsiz önem veriyorum’ demektir. ‘Önemsiyorum’ kelimesinden önce ‘çok’ kelimesini kullanmak lüzumsuzdur, saçmadır, aptalcıdır. ‘Biraz ıslak su’ ‘Azcık soğuk ateş’ gibi bir ifâde… Bir şeye ya önem verilir veya önem verilmez. Hem ‘çok’, hem de ‘biraz’ bir arada olmaz.