Türkiye Cumhuriyeti başbakanlarından Adnan Menderes’in, sağlık sebebiyle tehir edilen idam cezâsı, tanzim edilen doktor raporu ile 17 Eylül 1961 târihinde İmralı Adası’nda infaz edildi. Doğumu: Aydın, 1899.
İzmirli Kâtip-zâde İbrâhim Edhem Bey ile Aydınlı Hacı Ali Paşa-zâde Tevfika Hanım’ın oğludur. Her iki aile de on sekizinci asırda Rumeli’den gelip Anadolu’ya yerleşmişlerdir.
Adnan Menderes, İzmir Amerikan Koleji’ni bitirdi. 1916-1922 yılları arasında yedek subay olarak Birinci Dünya Savaşı’na ve Kurtuluş Savaşı’na katıldı. Kırmızı şeritli İstiklâl Madalyası’na hak kazandı.
Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın Aydın il başkanı olarak siyâsete girdi. Parti kendini feshedince, Cumhuriyet Halk Partisi’ne geçti. Bu partide 1931’den 1945’e kadar 3 dönem Aydın milletvekili olarak görev yaptı. 7 Ocak 1946’da Demokrat Parti’nin kurucusu oldu. 1946’da partisinden Kütahya milletvekili seçildi. Milletvekili iken Ankara Hukuk Fakültesi’ne devam edip diploma aldı.
16 Mayıs 1945 târihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) kürsüsünde uzun konuşmasındaki hitâbet kabiliyeti ile bütün dikkatleri üzerine çekti. Celâl Bayar, Fuat Köprülü ve Refik Koraltan ile birlikte, siyâsî târihimize Dörtlü Takrir adı ile geçen önergeyi hazırlayıp Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Meclis Grubu’na sundu. Takrir, 12 Haziran 1945 târihinde Grup’ta reddedildi. Dört milletvekili CHP’den ihraç edildiler. Demokrat Parti (DP), 7 Ocak 1946 târihinde bu ihraç olayı üzerine kuruldu. Celal Bayar partinin genel başkanı oldu. 1946 yılında yapılan seçimleri DP kazandığı halde iktidar, bu partinin 62 milletvekili çıkarabildiğini iddia etti. DP mensupları bu haksızlığı, TBMM’den çekilmekle protesto etmeyi düşündülerse de, Meclis’te kalıp dört yıl sabretmeyi uygun gördüler. Dört yıl boyunca bütün yurdu adım adım dolaştılar, basının da desteğini aldılar, 14 Mayıs 1950 seçimlerinde tek başına iktidar oldular. Celal Bayar Cumhurbaşkanı seçilince, Adnan Menderes DP’nin genel başkanı ve Başbakan oldu. Demokrat Parti’nin 10 yıl, 6 gün devam eden iktidarı süresince 22 Mayıs 1950’den 27 Mayıs 1960 târihine kadar partinin genel başkanı ve başbakan olarak görev yaptı. Gerçekleştirdiği büyük hizmetlerle Türkiye Cumhuriyeti târihine damgasını vurdu.
Dış politikada Amerika Birleşik Devletleri (ABD)’nin belirgin hâkimiyeti 1945’te başlamıştı. Ankara, ABD yardımı ile Rus isteklerine karşı koyabilmekten memnundu. Birleşmiş Milletler Teşkilâtı (BMT)’nin isteği üzerine 20 Temmuz 1950 târihinde Kore Savaşı’na bir tugay ile katıldık. Bu katılım sebebiyle Türkiye, döneminin en güçlü askerî organizasyonu olan Kuzey Atlantik Paktı (NATO)’ya, 18 Ocak 1952 târihinde kabul edildi. Türkiye’nin önderliğinde Bağdat Paktı ve CENTO kuruldu. Türkiye, bölgesinde saygın bir konuma yükseldi. Yunanistan ile dostluk ilişkileri kurulmasına çalışıldı ise de, Yunanistan’ın uzlaşmaz tutumu sebebiyle sonuç alınamadı. Müslüman halkların devletleri yeni yeni bağımsızlıklarını elde ediyorlardı. Pakistan, bu devletlerden biriydi. Dostluk ilişkileri Adnan Menderes döneminde kuruldu, hâlâ devam ediyor.
Yine Adnan Menderes döneminde, 11 Şubat 1959 târihinde Londra ve 19 Şubat 1959 târihinde Zürich Antlaşmaları imzalandı. Kıbrıs Türklüğü ve antlaşmalarla yok olmaktan kurtuldu.
Adnan Menderes, iki büyük târihî misyonu daha gerçekleştirdi. Türkiye’de demokrasiyi sınırlı da olsa gerçekleştirdi. Milleti yönetime, şeklî olarak değil, gerçek mânâda iştirak ettirdi. Türkiye coğrafyasında, çağ değiştirircesine iktisâdî kalkınma hamlesi başlattı. Refahı, köylere kadar ulaştırdı. Bütün bu vasıflarıyla, Türkiye’nin unutulmaz liderleri arasında yer aldı.
Bu işler yapılırken CHP, iktidardan düşmüş olmanın burukluğu ve bir daha iktidar olamayacağını anlamış olmanın sinirliliği içerisinde hırçın muhalefet yaptı. Türkiye’de gergin bir siyasî ortam oluşturdu. Adnan Menderes bu gergin ortamı yumuşatmaya çalıştı ise de DP’nin diğer yöneticileri ile milletvekilleri, kendinden emin tavırlarıyla yumuşama eylemlerine katkıda bulunmadılar. Bu gerginlik içerisinde, farklı yorumlar sebebiyle doğruluğu tartışılır uygulamalar oldu. Bu uygulamalar ülkeyi 27 Mayıs 1960 ihtilâlinin eşiğine getirdi.
27 Mayıs 1960 ihtilâlinden sonra kurulan Yassıada Mahkemesi’nde idam cezâsına çarptırıldı. İdam cezâsı, 17 Eylül 1961 târihinde İmralı Adası’nda uygulandı. İdam edildiği adada toprağa verildi.
Adnan Menderes’in aziz naaşı, aynı kaderi paylaştıkları Fatin Rüştü Zorlu ve Hasan Polatkan’ın naaşlarıyla birlikte, 17 Eylül 1990 târihinde, Devlet Töreni ile İmralı’dan alınarak İstanbul Topkapı’da yaptırılan Anıt Mezar’a nakledildi.
ÜÇ ŞEHİT DESTANI
Yassıada'nın kuşları,
Uçarlar, eğik başları.
Analar içine döker,
Sessiz sessiz, gözyaşları.
Kol kola gider üç yiğit.
Göğsünde yazılı kâğıt.
Gidişleri ağıt ağıt...
Rüzgârda uçar saçları.
Seferber oldu ordular;
Can evlerinden vurdular.
Kara toprağa girdiler,
Daha genç iken yaşları.
Derya'ya bakıp İmralı,
Bağrına basar kartalı.
Yere düşmüş defne dalı,
Toprağa girmiş uçları.
Darağacına asmışlar;
Bağrına yafta basmışlar.
Öyle kin...nefret kusmuşlar
Ki, yere dökülmüş dişleri.
Yapan ilâhî kudret mi?
Şu külçe kemik mi et mi?
Acep vatana hizmet mi,
Kabahatleri, suçları?
İlmikte sallanan ceset,
Ne kan, ne kemik, ne de et.
Asılan sâde Adalet,
Ve günahsız gözyaşları.
Hizmetlerin bile bile,
Çektirdiler büyük çile.
Ölüm karşısında bile,
Kazandılar savaşları.
Çetin, yapılanlar çetin,
Gidenler, kalandan metin.
Hani şu koca milletin,
Göğe çıkan alkışları?
Saçları ak, yüzleri ak.
Târihe oldular yaprak.
Kefenleri kara toprak,
Gönüller mezar taşları.
Şu yağan yağmur mu, kar mı?
Üstünde örtüsü var mı?
Yazın sıcakta yanar mı?
Acep üşür mü kışları?
Yatan altında şu taşın,
Galibi bin bir savaşın.
Dün vecd ile gülen başın,
Bu gün çatılmış kaşları.
Eğil yüce başım eğil;
Kanım akar seğil seğil.
Bu ordunun işi değil,
Münafıkların işleri
Kalpler gönüller içinde,
Daim kalacaklar zinde.
Yürüyecekler izinde
Bacıları, kardaşları.
Bağrımızı yere verip,
Ağlayalım garip garip.
Onlarsa târihe girip
Oldular köşe taşları.
Yassıada'nın kuşları;
Ne hazindir uçuşları.
Üç şehit yatar toprakta &nb