Azerbaycan İlimler Akademisi Üyesi Prof. Dr. Ali Şâmil Hüseyinoğlu’na aşağıdaki soruları sordum. Dostum Ali Bey soruların altında yazılı cevapları gönderdi.
1- Azerbaycan Türkçesinde Türkiye Türkçesindeki 'kelime ' yerine 'söz ' kelimesi mi kullanılıyor?'Kelime ' hiç kullanılmıyor mu, Bu kelimeyi kullanan ve bilen kişi yok mu?
Cevap: Azerbaycan Türkçesinde ‘kelime’ ve ‘söz’ kelimelerinin her ikisi de kullanılır. Fakat farklı anlamlarda kullanılır. Masala ‘söz kesmek’ normal halda konuşanın fikrini yarıda koymak sözünü ağzında yarıda saklamaya zorlamak anlamındadır. Bir başka ‘söz kesmek’ ise iyi anlamdadır. Masala deyilir: ‘Ahmed gile gitmişdik. Sözkesdi ittik.’ Yanı Ahmet’in kızını oğluma alacam. Onlara getdik ve dügünün ne vakt olacağını tarafların her birinin hansı mesrefleri ödeyecegini kararlaştırdık.
Birisi hızlı konuşanda; ‘kelime - kelime de ki yaza bilim…’ Söyleyirik. Azerbaycan’ın standart dilinde de ağızlarda da ‘kelam’ ve ‘söz’ ayrı anlamda kullanılır. Bu normal sayılır. ‘Söz kestik’ yerine ‘kelime kestik’ deyen söylenmez. ‘Kelime – kelime konuş’ yerine de ‘söz – söz konuş’ denilmez. ‘Sözüne güvenilir’ veya ‘kelamına güvenilir’ denilir de, ‘kelimesine güvenilir’ denilebilinemez.
2-Azerbaycan Türkçesinde 'rakamsal ' diye bir kelime var mı? Varsa ne mânâya geliyor?
Cevap: Azerbaycan Türkçesinde 'rakamsal' kelimesi ‘rakamla alakalı’ veya ‘rakam olarak’ şeklinde yazılır ve kullanılırdı. Son yıllar Türkiye televizyonunun ve gazetelerinin etkisi ile gençler kullanıyor.
3-Azerbaycan'da konuşulan Türkçeye, 'Almanca ' der gibi, 'İngilizce ' der gibi 'Azerbaycanca ' denilmesi sizce ne ifâde ediyor? Böyle denilmesinden memnun olur musunuz?
Cevap: Hayır! Ben ve benim gibiler kızıyorlar. Neden? Azerbaycanda 8’den fazla halk ve etnik gurup yaşayır. Türkler, Talışlar, Tatlar, Lezgiler, Avarlar, Kürdler, Saxurlar, Udinler, Qırızlar, Xınalıqlılar, Buduqlar vs.
1936 yıla gibi bunların her birisi bir halk ve haman halkın dili de Türkçe, Talışça, Lezgiçe, Avarca, vs gibi yazılırdı. Sovyetler İkinci Dünya Savaşına hazırlaşırken Türkiye Cumhuriyeti’nin Almaniya’nın yanında yer alacağında korkarak Azerbaycan’da yaşayan Müsülman halkları ‘Azerbaycanlı’ adı ile dillerini de ‘Azerbaycanca’ deye tanıtdı. 1991-yılda Azerbaycan bağımsızlığına kovuşanda bu problem çözüldü. Azerbaycan sözü devlet, bölge coğrafı ad kibi saklandı. Halklar ve onların dilleri eskiden olduğu kibi Türkler, Talışlar, Lezgiler ve s. yazılması hakkında kanun kabul edildi. Bu uzun sürmedi. Haydar Aliyev hakimiyyete gelenden 2-3 yıl sonra Rusıya’nın baskısı ile Türk halk ve dil adı kibi aradan kaldırıldı.
Bizler yazanda Azerbaycan Türkleri ve Azerbaycan Türkçesi yazırık. Bu yazını bizlere hiç kim yasaklamır. Gazetelerde dergilerde kitablarda radıo ve televizyonda Azerbaycan Türkleri ve Azerbaycan Türkçesi kullanılır. Ne yazık ki bazen Moskova taraflısı bürokratlar ona engel olmaya calışır resmî yazışmalarda bizleri Azerbaycanlılar ve Azerbaycanca yazmaya zorlayırlar
Sizlere başarılar dilegirem
Hormetle, Ali Shamil
Azerbaycan Milli Elmler Akademiyası