Afganistan, Türk Dünyası coğrafyası içerisinde bulunan 652.225 M2lik yüzölçümüne sâhip İslâm ülkesidir. Nüfusu 2024 yılı tahminine göre 42.650.000’dir. ‘Afganlar’ olarak anılan etnik grup, nüfusun %42’sini oluşturur. Bunlar MÖ 480 yılı civarında kuzeyden gelip yerleşmişlerdir. Diğer gruplar; Türkler, Pakistanlılar, Tacikler, Hezaralar, İranlılar olarak bilinmektedir. Afganistan halkının İslâm’a girişi Halîfe Osman (ra) ve Muâviye döneminde olmuştur.
Afganistan toprakları göç yolları üzerinde olduğu için farklı orduların; değişik zamanlarda İngilizlerin, Rusların işgaline mâruz kaldı. Rusya çekildikten sonra 10 yıldan fazla devam eden iç savaş başladı. ABD iç savaşı önlemek bahanesiyle Afganistan’a girdi, İç savaşa katılan gruplarla özellikle de Tâliban ile mücâdele etti. 2021 yılında ABD’nin müsâmahasıyla İslâmiyet’i temsil etmekte olduğunu iddia eden fanatik Tâliban grubu ülkenin yönetimini ele geçirdi.
İngiliz işgali döneminde 1925-1938 yılları arasında Türkiye Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk, Afganistan’ın bağımsızlığı için gayretli olduysa da vefatından sonra Türkiye-Afganistan bağları tamamen koptu.
Târihçi Dr. Öğretim üyesi Ferhat Çiftçi, Afganistan’ın Târihî Coğrafyası isimli, 13,5 X 21 santim ölçülerindeki 518 sayfa hacimli eserinde Afganistan Coğrafyası ile alâkalı bütün bilgilerini derleyerek okuyucuya sunuyor. Prof. Dr. Kürşat Yıldırım, esere yazdığı “Sunuş” yazısında; “Türk-İslâm târihinin en parlak dönemlerinden bâzılarının bu coğrafyada şekillendiğini, birçok büyük Türk Devleti’nin bu coğrafyada kurulduğunu’ belirterek Dr. Ferhat Çiftçi’nin bu çok önemli bölge hakkında hazırladığı eserin kıymetli bir çalışmanın ürünü olduğunu belirtiyor ve şöyle devam ediyor: “Bu kitap, uzun soluklu bir emeğin, titiz bir kaynak taramasının ve analitik düşünce gücünün ürünü olarak ortaya çıkmıştır. Yazar, alanına hâkimiyeti, klasik ve modern kaynaklara gösterdiği hassasiyet ve metodolojik yaklaşımıyla sâdece Afganistan’ın değil, Türkistan ve İslâm coğrafyasının târihî dokusunu da başarıyla yansıtmaktadır.”
Eser, 3 bölümden oluşuyor: Birinci bölümde Coğrafya alanları belirlenen nehir havzalarına göre Afganistan’daki idârî alanlar, ‘Vilâyetler ve Yerler’ başlığı altında incelenmiştir. İkinci bölümde Afganistan’ın dağları, dağlık bölgelerdeki geçit ve güzergâhlar, kapsamlı bir şekilde ele alınmaktadır. Üçüncü bölümde ise; nehir havzaları temel alınmıştır. Yazarın faydalandığı kaynaklar, müstakil bir kitap olacak hacimdedir.
Bölgeler hakkında bilgi verilirken, bölgenin adının nereden geldiği de inceden inceye araştırılarak kitaba alınıyor. Kitabın ne kadar titiz ve yorucu araştırmalar neticesinde hazırlandığını ispat eden kısa bir bölüm:
Hazaracat Adı:
Afganistan’ın merkezinde yer alan Hazaracat Dağlık Bölgesi, Hindukuş Dağları’nın batı uzantısı sayılmaktadır. Buna rağmen târihî ve jeopolitik özelliklerinden dolayı farklı isimlerle anılmıştır. Hazaracat adı, genel olarak kabul edildiği gibi Hazara etnik grubunun yoğun olarak yaşadığı bölgeyi ifâde etmek için kullanılmıştır. Bâbür*, bölge için “Hezâre Dağları” tâbirini kullanır. Aynı zamanda Gur Dağları ve Kabil’in batısındaki Geryu (Kernûd) Dağlarını birbirine benzetir. Hazara ve Nekderi kavimlerinin burada yurt tuttuğunu kaydeder. Bâbür’ün çağdaşlarından Mirza Haydar Duğlat’ın Târih-i Reşidi adlı eserinde, Bâbür’ün Kabil ve çevresindeki mücâdeleleri anlatılırken “Hazara Dağları” ifâdesi kullanılmıştır. Bölgenin etnik menşeili tanımlanma durumu sonraki yüzyıllarda da devam etmiştir. Elphinstone, labirente benzettiği ve izole olarak tanımladığı bu dağlık bölgede, doğuda Hazara ve batıda Aymakların yaşadığını kaydetmiştir. 20. asrın başlarında Afganistan’a gelen Mehmed Fazlı, Herat ile Kabil arasındaki en kısa güzergâhın Hazaracat olduğunu ifâde etmiştir.
Buna göre kaynaklarda bu bölgeyi belirtmek için Hindukuş, Paropamisus, Gur Dağları veya Merkez Dağları ifâdesi de kullanılmıştır. Kendi içinde Kuh-i Baba, Sefıd Kuh (Paropamisus), Siyah Kuh, Bend-i Türkistan gibi sıradağların yer aldığı Hazaracat Dağlık Bölgesi, genel olarak kabul edildiği gibi kuzeyde Ceyhun Ovası, batıda İran platosu, güneyde Registan/Rigestan Çölleri ve doğuda Kuh-i Babayı da kapsayan dağlık alanı içine almaktadır.
*Bâbür: Bâbür İmparatorluğu’nun kurucusu ve ilk hükümdarı olan cihangir Türk’tür. 1519'dan îtibâren Hindistan'a düzenlediği seferler sonunda bütün Kuzey Hindistan'ı kontrol altına alıp 1526'da Delhi Sultanlığı'na son vererek günümüzdeki Afganistan, Pakistan ve Hindistan'ın kuzeyini kapsayan topraklar üzerinde Bâbür İmparatorluğu'nu kurdu. Kurduğu devlet 1858 yılında İngiliz işgaline kadar 332 yıl hüküm sürdü. Bâbür Şah, ‘Divân’ sâhibi şâirdir. Aruz vezni hakkında kitap yazdı. Hâtırâlarını Bâbürnâne isimli kitapta topladı. (O.Ç.)
Dr. Ferhat Çiftçi kitabını; çoğunluğu yabancı dille yazılmış 200’e yakın ana kaynaktan, 150 adet araştırma eserinden, 11 adet elektronik kaynaktan faydalanarak hazırlamıştır. 473-493. sayfalarda, ‘ekler’ başlığı altında 20 adet harita, 495-517. sayfalarda dizin bölümü yer almaktadır.
BİLGEOĞUZ YAYINLARI:
Alemdar Mahallesi Molla Fenarî Sokağı Nu: 35/B Cağaloğlu, İstanbul. Tel: 0.212-527 33 65 Belgegeçer: 0.212-527 33 64 Whatsapp hattı: 0.553-129 86 86
E-posta: [email protected] WEB: www.bilgeoguz.com
Dr. FERHAT ÇİFTÇİ: İstanbul’un Üsküdar ilçesinde doğup büyümüş; kökleri Azerbaycan ve Karapapak (Terekeme) Türklerine dayanan, Karslı bir Kafkas Türküdür. İlk, orta ve lise öğrenimini İstanbul’da tamamladıktan sonra Afyon Kocatepe Üniversitesi Târih Bölümünden mezun olmuştur. Ardından, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Târih Anabilim Dalında yüksek lisans eğitimine başlamış ve “Batılı Seyyahlara Göre 19. Yüzyılın İlk Yarısında Afganistan Şehirleri” başlıklı teziyle yüksek lisans programını tamamlamıştır. Yüksek lisans eğitimi sırasında Afyon Kocatepe Üniversitesi Eğitim Fakültesinde pedagojik formasyon eğitimi almıştır. Yüksek lisans eğitiminin ardından askerlik görevini tamamlayan Çiftçi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Târih Anabilim Dalı Genel Türk Târihi Bilim Dalında doktora eğitimine başlamıştır. Ders dönemini tamamladıktan sonra Prof. Dr. Kürşat Yıldırım danışmanlığında “Afganistan'ın Târihî Coğrafyası (7.-16. Yüzyıl)” başlıklı doktora tez çalışmasını yürütmüştür. Doktora eğitimi sürecinde ve sonrasında yurtdışında çeşitli ilmî toplantılara katılan Çiftçi, yine yurtdışında araştırmalar ve kazı çalışmalarında bulunmuş; çeşitli akademik projelerde görev almış, hakemlik yapmış ve ilmî makaleler yayımlamıştır.