(BİRİNCİ –SON- BÖLÜM)
MUHAMMED SÂLİH
1949 yılında Harezm'de doğdu. 1966'da Liseyi bitirdi. 1968 yılında Sovyet Ordusunda askerlik görevine çağrıldı. 1970'de terhis oldu. Aynı yıl Taşkent Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’ne kabul edildi. 1975 yılında mezun oldu.
İlk kitabından itibaren bütün eserleri başta Rusça olmak üzere başk
Özbek Şiirinde ‘Metaforistik Akım’ denilen yeni bir ekolün mimarı olan Muhammed Sâlih, kısa sürede bütün Sovyet aydınlarının tanıdığı bir isim oldu. 1985 yılı Ocak ayında kaleme aldığı, Özbek aydınlarının rejime başkaldırısı olan ‘Politbüroya Mektup’ başlıklı yazısı bütün Sovyet aydınları arasınd
1985-1990 yılları siyasî faaliyet içinde geçti. 1990 yılı Şubat ayındaki seçimlerde Taşkent'te Profesörler Mahallesi Seçim Bölgesinde oyların % 89'unu alarak Parlamentoya girdi.
Bu arada edebî çalışmalarını da ihmal etmiyordu. 90 yılı başlarında Türkiye Türkçesinden Yunus Emre Divanı’nı Özbek Türkçesine çevirdi ve yayınlattı. Muhammed Sâlih'i bundan sonra hep politikanın içinde görüyoruz.
1988 yılının Kasım ayında üç yazar arkadaşı ile birlikte o dönemin ilk muhalefet teşkilatı olan Birlik Halk Hareketi’ni kurdu. 1989 Ağustos ayında bu hareketten ayrıldı. 1990 yılının Nisan'ında ise ‘ERK Demokratik Partisi’ni kurdu ve başına geçti. Partinin hızla teşkilatlanmasını sağladı.
Birlik hareketi, bizzat Sâlih'in halk içinde ve yazarlar arasında olan popülaritesi üzerine kurulmuştu. İlk dönem Birliğin Ofisi için odayı da Yazarlar Birliğinden Sâlih ayırtmıştı. 1989 Mayısında Birliğin 1. Kongresinde kendisine ısrarla teklif edilen Birlik başkanlığını reddetti, kendi yerine Polatov'u aday gösterdi. İnsanlar sadece Sâlih tavsiye ettiği için ona oy verdiler. Ancak bu şahıs 3 ay geçmeden Sâlih'in topladığı bütün aydınları, Hareketin beynini darmadağın etti, Birliği bitirdi. Ve bu başarısızlığın öcünü Sâlih'ten aldı. Sâlih'in taraftarlarını Birlikten çıkarmak için ‘Birliği ırkçılar işgal etti!’, diyerek kürsüden haykırmaya başladı. Ve Sâlih Birliği bölmemek için 1989 Ağustosunda, Hareketin 1. kurultayından sonra altı ay bile geçmeden hareketten ayrıldı.
Muhammed Sâlih 1990 Şubat ayında Özbekistan Parlamentosuna milletvekili seçildi. 20 Haziranda Partisi tarafından hazırlanan ‘Özbekistan'ın Bağımsızlık Bildirgesi’ni Parlamentoya sundu ve bu bildirge orada aynen kabul edildi. Bu târihî hadise sadece Sâlih veya ERK Partisinin değil, belki de bütün Türkistan Milliyetçilerinin ilk büyük zaferi idi.
1991 yılında Sovyetler Birliği dağıldı. Özbekistan, bağımsızlığını ilân etti. Muhammed Sâlih 1991 yılının Aralık ayında yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Cumhurbaşkanı adayı olarak İslâm Kerimov ile yarıştı. Sandık görevlilerin hepsi Kerimov’un tâyin ettiği kişilerdi. Kazanan da Kerimov oldu.
2 Mayıs günü Kerimov, Muhammed Sâlih'i Başkanlık Sarayı’na, öğle yemeğine dâvet etti. Dört buçuk saat devam eden bu yemekli sohbette Kerimov, seçimlerdeki rakibi Muhammed Sâlih'i hükümete ortak olmayı teklif etti. ‘Sen hükümete gireceksin, dört bakanlık ve dört bakan yardımcılığı senin partine verilecek kendin de hükümette (benim koltuğum hâriç) istediğin makama oturabilirsin! Şimdi iki ferman (Başkanlık emirnâmesi) hazırladım. Şu pilavı yiyip bitirdiğimizde o fermanlardan birisini senin tercihine göre doldurup imzalayacağım!’ Dedi. Kerimov, bunun karşılığında Demokratik Forum’ teşkilâtının dağıtmasını istedi.
Sâlih bunu kabul ederse Muhalefet Cephesini satmış olurdu. Bu sebeple reddetti. Bu gelişme üzerine bütün partililer üzerinde yaygın baskı rejimi uygulanmaya başladı ve gittikçe şiddetini arttırdı. Zaten parlamentoda muhalefet yapmanın imkânı yoktu. Çünkü muhalefet milletvekilleri çok azdı. Muhammet Sâlih, Sine-i millete dönme kararı verdi. Bir gün, kendisine meclis kürsüsünden yapılan saldırılara cevap vermek için söz istedi ve bu isteği reddedildi. Bunun üzerine Milletvekilliği kartını kürsüye fırlatarak toplantıyı terk etti. Ardından 2 Temmuz 1992 günü Parlamento üyeliğinden istifa etti. Bunun üzerine yönetimin baskısı dah
(BİTTİ)