Türkistan’ın târihi ve reform hareketleri konusundaki çalışmalarıyla bilinen târihçi Prof. Dr. Ahmet Kanlıdere, 13,5 X 24 santim ölçülerindeki 477 sayfa hacimli eserinde, uzmanı oluğu bölgenin dînî uyanış ve modernleşme târihine dâir derin ve engin bilgiler sunuyor.
Kitap, Tatar edebiyatının doğuşu ve Ceditçilikten halkçı ve sosyalist düşüncelerin yükselişine, dil ve kimlik meselelerinden kadın haklarına, Rusya Müslümanlarının siyâsî faaliyetlerinden Osmanlı Türkleriyle ilişkilerine, Türkistan ve Kazan’ın entelektüel birikiminin Osmanlı Türkiyesi'ndeki etki ve izdüşümlerinden yenilik hareketlerinin son kuşağının Sovyet siyâsetiyle mücâdelesine kadar çeşitlenen pek çok başlık altında Türk dünyâsının fikir ve teceddüt târihine muazzam bir ışık tutuyor.
Yazarın, Abdunnâsır Kursâvî (1776-1812), Şahabeddin Mercânî (1818-1889), Kayyum Nâsırî (1825-1902), Gaspıralı İsmâil Bey, (1851-1914), Alimcan Barudî (1857-1921), Abdurreşit İbrâhim (1857-1944), Fâtih Kerimî (1870-1937), Musa Carullah (1875-1949), Yusuf Akçura (1876-1935), Ayaz İshâkî (1878-1954), Abdullah Battal Taymas (1883-1969, Abdullah Tukay, (1886-1913) ve Zeki Velidi Togan (1890-1970) gibi İdil-Ural ile Kazan ve Kırım Türkleri arasında yetişen çok değerli insanların eserlerini geniş kapsamlı olarak incelediği anlaşılıyor.
***
İşin ilgi çekici tarafı şudur ki, onların hiçbiri, ‘Tatar’ isimlendirmesini kullanmamıştır. Çünkü ‘Tatar’ adı ile anılacak bir millet, bir kavim ve hattâ kabile yoktur. ‘Tatar’ isimlendirmesi, Rusların, Türk ismini unutturmak, Türklerin az nüfuslu, köksüz ve târihsiz olduğunu ispatlamak maksadıyla yakıştırılmış ve hatta aşağılamak için uygun görülmüş, uydurma bir isimlendirmedir. Onların nazarında Genceli Nizâmî, Ahmet Yesevî, Farâbî, Mevlâna da Türk değildir. Utanmasalar, biraz cesâretleri olsa, Atatürk’ü de ‘Türk’ten saymayacaklar…
***
Ahmet Kanlıdere’nin, büyük emeklerle en ince tığ ile örülmüş, dantel gibi emek ürünü eseri, Türk Dünyâsında fikir hareketleri hakkında bilgi edinmek isteyenlerin başucu kitabı olacak değerdedir. Bu değerlendirmenin ispatı, kitabın muhtevâsı hakkına en doğru bilgiyi veren ‘İçindekiler’ başlıklı sayfadır:
TÜRKLÜK ARAŞTIRMALARININ DOĞUŞU VE GELİŞMESİ: *Türkiye’de Türklük Araştırmalarının Kökenleri. *Rusyalı Târihçi ve Türkologların Rolü. *Batıda Türk Dünyâsı Araştırmaları. *Sovyetologların Çalışmaları . *Türkiye’deki Çalışmalar.
İDİL-URAL’DA DİNÎ UYANIŞ: *Dinî Uyanışın Öncüsü: Abdunnâsır Kursavî. *Şehâbeddin Mercanî ve Etkileri. *Şeyh Zeynullah Resulî. *Âlimcan Barudî. *Rızaeddin b. Fahreddin. *Musa Cârullah.
İDİL-URAL’DA MODERNLEŞME: *Kazan ve Kırım Türklerinin Modernleşmesine Etki Eden Unsurlar. *Kayyum Nâsırî ve Modern Kazan ve Kırım Türkleri Edebiyatının Doğuşu. *Muhammed Zâhir Bigi: Tezatların Adamı. *Kırım ve Kazan Türklerinde Halkçılık ve Sosyalizm Hareketleri.
CEDİT HAREKETİ:*Târih Yazıcılığında Ceditçilik. *İsmâil Gaspıralı ve Eğitim Reformu.
*Kadimci Muhalefet: Din ve Mâişet Dergisi. *Sovyet ve Batı Târihçiliğinde Cedit Hareketi. *Dil ve Kimlik Tartışmaları. *Dilde Birlik. *Türkçülük ve Tatarcılık Tartışmaları. *Müslüman, Türk ve Tatar Kimlikleri. *Kazan ve Kırım Türklerinde Kadın Hareketi. *İsmâil Gaspıralımn Rolü. *Tatar Edebiyatında ve Basınında Kadın. *Musa Cârullah’a Göre İslâm’da Kadın Hakları. *Rusya Müslümanlarının Kongrelerinde Kadın Problemi. *Rusya Müslümanlarının Siyâsî Faaliyetleri. *Siyâsî Faaliyetlerin Kökenleri. *Duma’da Müslüman Vekiller *Kültürel Özerklik ve Federasyon Tartışmaları.
. OSMANLI VE RUSYA TÜRKLERİ ARASINDAKİ İLİŞKİLER: *İlişkilerin Kökenleri ve Gelişmesi. *Yusuf Akçura. *Ayaz İshakî. *Fâtih Kerimî. *Musa Carullah ve Reformist İslâmcılık. *Eğitim Merkezli Etkileşim: Osmanlı ve Rusya Türkleri. *İstanbul’a Gelen Rusyalı ve Türkistanlı Talebeler. *Kazanlı ve Kırımlı Aydınların Eleştirileri. *Rusya’ya ve Türkistan’a Giden Osmanlı Muallimleri.
TÜRK BASININDA TÜRKİSTAN VE KAZAN (1909-1916) *Sırât-ı Müstakîm’in Buhara Uyanışı Üzerindeki Etkileri. *Sırât-ı Müstakîm'de Türkistan Meseleleri. *Sibiryalı Âlimcan İdrisî. *Buhara’da Usûl-i Cedid Mektepleri. *Pan-İslâmist Bir Dergi: Teârüi Müslimîn. *Abdürreşid İbrâhim ve İslâmcı Pan-Türkizm. *Troyskili Ahmed Tâceddin. *Rusyalı Müslüman Kadınlar ve Emine Semiye Hanım. *Kırımlı ve İdil-Urallı Yazarlar. *Buhara’da Usûl-i Cedid Kavgaları. *İslâm Dünyâsı, Türk Yurdu ye İslam Mecmuası’nda Türkistan.
BUHARA’DA GÜÇ MÜCÂDELESİ: CEDİTÇİLER VE BOLŞEVİKLER: *Buhara Ceditçiliği Hakkında Târih Yazıcılığı. *Sovyet Özbekistan’ında Kültürel Dönüşüm. *Sovyetlerin Milliyetler Siyâseti. *Din Karşıtı Siyaset. *Özbek Kadınının Dönüştürülmesi. *Kolektifleştirme. *Ceditçi Kuşağın Tasfiyesi. *Feyzullah Hoca. *Ekmel İkram. *Stalin Devrinden Bağımsızlığa Uzanan Yol. *Stalin Dönemi Liderleri (1937-1959). *Şeref Reşidov (1959-1983) *Özbekistan'da Perestroyka Dönemi.
Ahmet Kanlıdere’nin yazdığı, çok mühim bilgiler ihtiva eden kitabının 409-469. sayfalarda; bibliyografya, dizin ve albüm yer alıyor.
ÖTÜKEN NEŞRİYAT A. Ş.
İstiklal Caddesi, Ankara Han Nu: 63/3 Beyoğlu 34433 İstanbul. Telefon: 0.212- 251 03 50
Belgegeçer: 0.212-251 00 12 e-Posta: [email protected] www.otuken.com.tr
Prof. Dr. Ahmet KANLIDERE: 1982'de İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yeniçağ Târihi Kürsüsünden mezun oldu. 1983’te Boğaziçi Üniversitesinde başladığı yüksek lisans eğimini Marmara Üniversitesi Târih Bölümünde tamamladı. 1988-1996 yıllarında M. Phil. ve doktorasını New York'ta, Columbia Üniversitesi Orta Asya Araştırmaları Ana Bilim Dalında yaptı. Yurda döndükten ve dört yıl Marmara Üniversitesinde çalıştıktan sonra 1999-2000 eğitim-öğretim yılında Kazakistan'daki Ahmed Yesevi Üniversitesinin Çimkent şubesinde dersler verdi. 2004-2007 arasında Taşkent'te kültür müşâviri olarak görev yaptıktan sonra Marmara Üniversitesi’ne döndü ve 2009'da profesör oldu. 2016-2018 arasında Târih Bölümü başkanlığını yürüttü. Hâlen aynı üniversitede Genel Türk Târihi Ana Bilim Dalı Başkanı olarak görevine devam etmektedir. Başlıca eserleri: Reform within İslam: The Tajdid and Jadid Movement among the Kazan Tatars (1809-1917), (1997); Kadimle Cedit Arasında: Musa Cârullah (2005); Orta Asya Türk Târihi (ed.) (2011); 19. Yüzyıl Türk Dünyâsı, ed. (2013); Çağdaş Türk Dünyâsı, ed. İ. Kemaloğlu ile birlikte (2014); Sosyalizmden Türkçülüğe Kazanlı Ayaz İshakî (1878-1954) (2019); Yusuf Akçura, Damolla Âlimcan el- Barudî Tercüme-i Hâli, haz., (2019); Ötüken’den Kırım'a Türk Dünyâsı Kültür Târihi, ed. İ. Kemaloğlu ile birlikte (2020); Doğu ve Batı Arasında Bir Tatar Mollası: Zahir Bigi’nin Hayatı, Romanları ve Seyahatnamesi (2021); İdil-Ural ve Türkistan'da Fikir Hareketleri: Dinî Islahçılık ve Ceditçilik (2021); Muallim, Muharrir, Müverrih: Yusuf Akçura (2022); Rusya'daki Türk Esirlerin Kurtarıcısı, Hilâl-i Ahmer Temsilcisi: Yusuf Akçura (2023); Yusuf Akçura ve Rusya Türklüğü (2023); Bağımsız Türk Cumhuriyetleri, ed. İ. Kemaloğlu ile birlikte (2023).